Μέσα Ατομικής Προστασίας της ακοής

Οι εξοπλισμοί ατομικής προστασίας πρέπει να χρησιμοποιούνται εφόσον οι κίνδυνοι δεν είναι δυνατό να αποφευχθούν ή να περιοριστούν επαρκώς με τεχνικά μέσα συλλογικής προστασίας ή με μέτρα, μεθόδους ή διαδικασίες οργάνωσης της εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, οι εξοπλισμοί ατομικής προστασίας θα πρέπει:
α) να είναι κατάλληλοι για τους κινδύνους που πρέπει να προλαμβάνονται, χωρίς να συνεπάγονται νέο μείζονα κίνδυνο
β) να ανταποκρίνονται στις συνθήκες που επικρατούν στο χώρο εργασίας 
γ) να είναι συμβατοί με τυχόν άλλο εξοπλισμό προστασίας που χρησιμοποιείται (γυαλιά ασφαλείας, προσωπίδες κ.ά.). 
δ) να λαμβάνουν υπόψη τις εργονομικές απαιτήσεις και τις απαιτήσεις άνεσης και υγείας του εργαζομένου.

Επισημαίνεται ότι οι εξοπλισμοί ατομικής προστασίας πρέπει να παρέχονται δωρεάν από τον εργοδότη, ο οποίος εξασφαλίζει την καλή λειτουργία τους και την ικανοποιητική κατάστασή τους από άποψη υγιεινής, με τις αναγκαίες συντηρήσεις, επισκευές και αντικαταστάσεις. Ειδικότερα, τα μέσα ατομικής προστασίας της ακοής που προορίζονται για την πρόληψη των επιβλαβών επιπτώσεων του θορύβου πρέπει να μπορούν να τον μειώνουν με τέτοιο τρόπο ώστε η ισοδύναμη ηχοστάθμη,  που γίνεται αντιληπτή από τον χρήστη να μην υπερβαίνει σε καμία περίπτωση τις οριακές τιμές έκθεσης που καθορίζονται στο Π.Δ. 149/2006. 

Υπάρχουν πολλοί τύποι μέσων προστασίας της ακοής, οι οποίοι διακρίνονται κατά βάση σε ωτοασπίδες και ωτοβύσματα. 

Οι ωτοασπίδες αποτελούνται από δύο προστατευτικά καπάκια, τα οποία συνδέονται συνήθως μεταξύ τους με ένα τοξοειδές έλασμα. Τα προστατευτικά καπάκια καλύπτουν πλήρως το αυτί και συγκρατούνται στη θέση τους από το τοξοειδές έλασμα και έχουν συχνά ενσωματωμένο ηχοαπορροφητικό υλικό. Το χείλος τους φέρει συνήθως επένδυση (μαξιλαράκια) από πλαστικό, αφρώδες ή ρευστό υλικό για μεγαλύτερη άνεση και καλύτερη εφαρμογή. Το τόξο των ωτοασπίδων μπορεί να φοριέται πίσω από το κεφάλι, κάτω από το πηγούνι ή πίσω από τον αυχένα. 
Οι ωτοασπίδες γενικά διατίθενται σε τρία μεγέθη: μικρό, μεσαίο και μεγάλο.

Τα ωτοβύσματα είναι μέσα προστασίας της ακοής τα οποία τοποθετούνται εντός ή στην είσοδο του ακουστικού πόρου για να τον καλύψουν. Τα επαναχρησιμοποιούμενα ωτοβύσματα είναι συνήθως κατασκευασμένα από σιλικόνη, καουτσούκ ή πλαστικό. Ορισμένα είναι δεμένα μεταξύ τους με κορδόνι ή έλασμα. Τα ωτοβύσματα μίας χρήσεως είναι συνήθως κατασκευασμένα από αφρώδες ή βαμβακερό υλικό. Τα ωτοβύσματα που διαμορφώνονται από τη χρήση είναι κατασκευασμένα από εύπλαστο συμπιέσιμο υλικό, το οποίο διαμορφώνουν οι ίδιοι οι χρήστες πριν από την εισαγωγή του ωτοβύσματος στον ακουστικό πόρο. Τα εξατομικευμένα ωτοβύσματα είναι ειδικά διαμορφωμένα ούτως ώστε να εφαρμόζουν στο σχήμα του ακουστικού πόρου ή να καλύπτουν ολόκληρο το πτερύγιο του αυτιού ενός συγκεκριμένου χρήστη.
Ορισμένοι τύποι ωτοβυσμάτων διατίθενται σε τρία μεγέθη: μικρό, μεσαίο και μεγάλο. Τα ωτοβύσματα μίας χρήσεως είναι σχεδιασμένα για μία και μοναδική χρήση. Η χρήση τους περισσότερες της μίας φορές υποβαθμίζει την αναμενόμενη εξασθένιση του ήχου. 
Για την κατασκευή εξατομικευμένων ωτοβυσμάτων ο ακουστικός πόρος ή το πτερύγιο του αυτιού του χρήστη αποτυπώνεται σε σιλικόνη και εν συνεχεία δημιουργούνται εκμαγεία για τα ωτοβύσματα. Τα εξατομικευμένα ωτοβύσματα κατασκευάζονται από σιλικόνη (μαλακό ωτοπλαστικό) ή ακρυλικό (σκληρό ωτοπλαστικό) και έχουν μια ειδική επίστρωση βερνικιού για μεγαλύτερη συμβατότητα με το δέρμα. Με τα ωτοβύσματα επιτυγχάνονται υψηλές τιμές εξασθένισης του ήχου (45 dB και 30 dB για υψηλές και χαμηλές συχνότητες αντίστοιχα). 

Πέραν των μέσων παθητικής προστασίας της ακοής, υπάρχουν σήμερα μέσα ενεργής προστασίας της ακοής όπως:

• Ωτοασπίδες και ωτοβύσματα με εξασθένιση εξαρτώμενη από την ηχητική στάθμη που είναι εφοδιασμένα με ηλεκτρονικά συστήματα αποκατάστασης του ήχου. Τα συγκεκριμένα μέσα προστασίας είναι σχεδιασμένα για χρήση σε περιβάλλοντα διακοπτόμενου ή παλμικού θορύβου και είναι απαραίτητα για την ακρόαση της ομιλίας και των προειδοποιητικών ήχων κατά τα μεσοδιαστήματα σιγής. 
• Ωτοασπίδες με ενεργή μείωση του θορύβου εφοδιασμένες με ηλεκτρονικά συστήματα σχεδιασμένα για επιπρόσθετη εξασθένιση του ήχου χαμηλών συχνοτήτων. 
• Ωτοασπίδες με διατάξεις επικοινωνίας για τη λήψη πληροφοριών ή προειδοποιητικών σημάτων και την ταυτόχρονη εξασθένιση του ήχου στα απαιτούμενα επίπεδα.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις επιδόσεις των μέσων προστασίας της ακοής με ενσωματωμένα ηλεκτρονικά συστήματα παρέχουν τα ακόλουθα πρότυπα: για ωτοασπίδες με εξασθένιση εξαρτώμενη από τη στάθμη του θορύβου: EN 352-4:2001, για ωτοασπίδες ενεργού κυκλώματος μειώσεως του θορύβου: EN 352-5:2002, για ωτοασπίδες με ακουστική επικοινωνία: EN 352-6:2002 και για ωτοβύσματα με εξασθένιση εξαρτώμενη από τη στάθμη του θορύβου: EN 352-7:2002.

Οι επιδόσεις των μέσων προστασίας της ακοής εξαρτώνται κυρίως από την ικανότητα εξασθένισης του ήχου. Η ικανότητα εξασθένισης του ήχου από ένα μέσο προστασίας της ακοής μπορεί να καθορίζεται από τις ακόλουθες παραμέτρους, οι οποίες ελέγχονται εργαστηριακά στο πλαίσιο της διαδικασίας πιστοποίησης: 
• τη μέση εξασθένιση του ήχου και τυπική απόκλιση
• την εξασθένιση υψηλών συχνοτήτων – H 
• την εξασθένιση μεσαίων συχνοτήτων – M 
• την εξασθένιση χαμηλών συχνοτήτων – L
• τον δείκτη εξασθένισης – SNR. 

Η μέση εξασθένιση του ήχου είναι η παράμετρος που παρέχει την ακριβέστερη αξιολόγηση των επιδόσεων ενός μέσου προστασίας της ακοής. Η παράμετρος αυτή προσδιορίζει την εξασθένιση του ήχου σε κάθε ζώνη συχνοτήτων εντός του εύρους 125 Hz - 8000 Hz. 
Η εξασθένιση του θορύβου που επιτυγχάνεται από μέσα παθητικής προστασίας της ακοής χωρίς ηλεκτρονικά συστήματα, αυξάνεται ευθέως ανάλογα με την αύξηση της συχνότητας του θορύβου. Εξαίρεση αποτελούν μέσα προστασίας της ακοής εφοδιασμένα με ακουστικά φίλτρα, π.χ. ωτοβύσματα προοριζόμενα για μουσικούς.

Οι τιμές εξασθένισης υψηλών (H), μεσαίων (M) και χαμηλών (L) συχνοτήτων χαρακτηρίζουν τις επιδόσεις των μέσων προστασίας της ακοής ως προς την εξασθένιση του θορύβου υψηλών, μεσαίων και χαμηλών συχνοτήτων. Αυτές οι παράμετροι υποδεικνύουν σε ντεσιμπέλ την πραγματική εξασθένιση του θορύβου υψηλών, μεσαίων και χαμηλών συχνοτήτων από ένα μέσο προστασίας της ακοής, π.χ.: H = 29 dB, M = 23 dB, L = 15 dB. 

Ο δείκτης εξασθένισης βάσει SNR είναι ένας λιγότερο ακριβής δείκτης της ικανότητας εξασθένισης του ήχου από ένα μέσο προστασίας της ακοής. Ο δείκτης SNR εκφράζει τον αριθμό σε ντεσιμπέλ που μειώνεται το επίπεδο του θορύβου όταν χρησιμοποιούνται μέσα προστασίας της ακοής, π.χ. SNR = 26 dB. Το πρότυπο EN ISO 4869-2 παρέχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον υπολογισμό των τιμών εξασθένισης H, M, L και του δείκτη SNR.

Για τη βελτιστοποίηση των επιδόσεων των ωτοασπίδων, τα μαξιλαράκια των προστατευτικών καπακιών πρέπει να εφαρμόζουν καλά στο κεφάλι του χρήστη σε ολόκληρη την επιφάνειά τους. Ομοίως, για τη βελτιστοποίηση των επιδόσεων των ωτοβυσμάτων απαιτείται η σωστή εισαγωγή τους στον ακουστικό πόρο. 

Κατά την επιλογή του τύπου των ατομικών μέσων προστασίας ακοής πρέπει να ζητείται η γνώμη των εργαζομένων και/ή των εκπροσώπων τους ώστε κάθε εργαζόμενος να συμμετέχει στην επιλογή του ατομικού μέσου προστασίας που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η αποτελεσματικότητα των μέσων προστασίας της ακοής διασφαλίζεται πρωτίστως από τη συνεχή και την ορθή χρήση τους. Τα μέσα προστασίας της ακοής που προορίζονται για χρήση σε περιβάλλοντα εργασίας πρέπει να φέρουν τη σήμανση πιστοποίησης CE ώστε να πληρούν τις προδιαγραφές του προτύπου EN 352.

Τα μέσα προστασίας της ακοής μπορούν να επιλέγονται με κριτήριο τα χαρακτηριστικά της εξασθένισης που επιτυγχάνουν, ανάλογα με το επίπεδο και το φάσμα του θορύβου στον οποίο εκτίθεται ο εργαζόμενος:
• Τα επιλεγόμενα μέσα προστασίας της ακοής πρέπει να μειώνουν το επίπεδο θορύβου στα αυτιά του χρήστη κάτω του ενδεικνυόμενου επιπέδου για ανάληψη δράσης που προβλέπεται από τις εθνικές κανονιστικές διατάξεις.
• Τα πλέον κατάλληλα μέσα προστασίας της ακοής είναι εκείνα που μειώνουν τον θόρυβο στο ακουστικό τύμπανο του χρήστη σε επίπεδο 5 έως 10 dB κάτω του επιπέδου για ανάληψη δράσης. Η αντίληψη ότι όσο μεγαλύτερη είναι η εξασθένιση τόσο αποτελεσματικότερο είναι το μέσο προστασίας της ακοής είναι λανθασμένη.  
• Δεν πρέπει να παρέχονται στους εργαζομένους μέσα προστασίας της ακοής με άσκοπη υπερβολική ικανότητα εξασθένισης, τα οποία μειώνουν τον θόρυβο περισσότερο από 15 dB κάτω από το επίπεδο για ανάληψη δράσης, καθώς η υπερβολική προστασία μπορεί να δημιουργεί προβλήματα επικοινωνίας, εμποδίζοντας την ακρόαση των προειδοποιητικών σημάτων. Επιπλέον, υπάρχει το ενδεχόμενο να δημιουργηθούν αισθήματα δυσφορίας και απομόνωσης στους εργαζομένους, τα οποία λειτουργούν ενίοτε αποτρεπτικά για τη χρήση των μέσων προστασίας της ακοής.

Σε περιπτώσεις χώρων εργασίας όπου επικρατούν ειδικές συνθήκες, μπορεί να απαιτείται η χρήση ειδικών τύπων μέσων προστασίας της ακοής.

Για παράδειγμα σε θέσεις εργασίας με εναλλαγή περιόδων θορύβου και σιγής, όπως σκοπευτήρια, λατομεία κ.λπ. θα πρέπει να διασφαλίζονται για τους εργαζόμενους συνθήκες επαρκούς καταληπτότητας της ομιλίας και αντίληψης των προειδοποιητικών σημάτων κατά τη διάρκεια των περιόδων σιγής. Οι συνθήκες αυτές υπαγορεύουν την επιλογή μέσων προστασίας της ακοής με εξασθένιση εξαρτώμενη από τη στάθμη του θορύβου, ώστε να διασφαλίζουν ικανοποιητική καταληπτότητα ομιλίας και αντίληψη των προειδοποιητικών σημάτων κατά τη διάρκεια των περιόδων σιγής. Επίσης, σε περίπτωση αμφιβολίας σχετικά με την ικανότητα των εργαζομένων να ακούν τους βασικούς συναγερμούς, τα προειδοποιητικά σήματα, τις κλήσεις έκτακτης ανάγκης κ.λπ., πρέπει να τίθενται στη διάθεσή τους εναλλακτικά μέσα επικοινωνίας, π.χ. προειδοποιητικά φώτα ή άλλες διατάξεις όπως δονούμενα πάνελ.

Για χώρους εργασίας όπου ο θόρυβος είναι συνεχής και οι εργαζόμενοι πρέπει να επικοινωνούν μεταξύ τους ή να λαμβάνουν οδηγίες, π.χ. πιλότοι μικρών αεροσκαφών ή ελικοπτέρων, εικονολήπτες κ.λπ., πρέπει να επιλέγονται ωτοασπίδες με συστήματα ηλεκτρονικής επικοινωνίας.

Για εργαζόμενους, οι οποίοι εκτίθενται σε ακραίες χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες (–20 °C ή +50 °C κατά προσέγγιση), π.χ. εργαζόμενους στον τομέα της δασοκομίας, πρέπει να επιλέγονται ωτοασπίδες κατάλληλες για τις συγκεκριμένες συνθήκες.

Επισημαίνεται ότι κατά την εργασία σε περιβάλλοντα με υγρασία, μπορεί να προκληθεί δυσάρεστη εφίδρωση κάτω από τα μαξιλαράκια των ωτοασπίδων των εργαζομένων. Στις περιπτώσεις αυτές συνιστώνται ωτοασπίδες ή ωτοβύσματα με ελαφριά, απορροφητικά καλύμματα υγιεινής για τα μαξιλαράκια. Όταν χρησιμοποιούνται καλύμματα αυτού του είδους, οι τιμές εξασθένισης του ήχου, που αναφέρονται στις πληροφορίες για τον χρήστη, πρέπει να αφορούν τις ωτοασπίδες και τα καλύμματα υγιεινής μαζί.