Οι κυριότεροι κίνδυνοι που πηγάζουν από τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας είναι:
α) H ηλεκτροπληξία, που μπορεί να έχει ως συνέπεια:
• Μυϊκές, αναπνευστικές και καρδιακές βλάβες, κακώσεις, αναπηρία ή και θάνατο.
• Εγκαύματα που οφείλονται: α) Στη θερμότητα που δημιουργεί το ηλεκτρικό ρεύμα καθώς διαρρέει το ανθρώπινο σώμα. β) Στη θερμότητα που εκλύει η δημιουργία ηλεκτρικού τόξου: η θερμοκρασία που αναπτύσσεται σε ένα ηλεκτρικό τόξο μπορεί να φτάσει αρκετές χιλιάδες βαθμούς Κελσίου (ºC) προκαλώντας την τήξη του συνόλου των υλικών που διαρρέει. Το ηλεκτρικό τόξο μπορεί επίσης να προκαλέσει και τύφλωση.
• Δευτερογενή ατυχήματα από ασθενή συνήθως ηλεκτρικά ρεύματα που μπορούν να προκαλέσουν π.χ. πτώση από σκάλα ή ολίσθηση λόγω πανικού.
β) Η πυρκαγιά που μπορεί να προκληθεί από ηλεκτρικό τόξο, υπερθέρμανση στοιχείων της εγκατάστασης από βραχυκύκλωμα ή υπερφόρτιση, ή και υψηλές θερμοκρασίες λειτουργίας ορισμένων συσκευών (π.χ. φούρνοι, λαμπτήρες πυράκτωσης, κ.α.).
γ) Η έκρηξη, από ανάφλεξη εύφλεκτων αερίων ή σκονών που οφείλεται σε σπινθήρες από στοιχεία της εγκατάστασης (διακόπτες, ρελέ) ή κινητήρες, ή στην ύπαρξη υπέρθερμων επιφανειών άλλων ηλεκτρικών συσκευών (θερμάστρες, κ.α.)
δ) Άλλοι κίνδυνοι, όπως τραυματισμοί από ακούσια εκκίνηση συσκευών, που μπορεί να οφείλεται σε βλάβη του συστήματος χειρισμού ή στην επαναφορά του ηλεκτρικού ρεύματος έπειτα από διακοπή της ΔΕΗ.
Η ηλεκτροπληξία μπορεί να συμβεί από:
• Επαφή με μεταλλικό αντικείμενο που βρίσκεται σε κανονικές συνθήκες υπό τάση (για παράδειγμα έναν ηλεκτροφόρο αγωγό ή ακροδέκτη) που χαρακτηρίζεται ως άμεση επαφή.
• Επαφή με μεταλλικό αντικείμενο που αν και δεν αποτελεί τμήμα κάποιου ηλεκτρικού κυκλώματος, συμβαίνει την δεδομένη στιγμή να βρίσκεται υπό τάση λόγω βλάβης, (για παράδειγμα το μεταλλικό κέλυφος μιας ηλεκτρικής συσκευής, εξαιτίας διαρροής ή βραχυκυκλώματος έπειτα από φθορά της μόνωσης). Η περίπτωση αυτή ονομάζεται έμμεση επαφή.
• Υπερπήδηση ηλεκτρικού ρεύματος (ηλεκτρικό τόξο), χωρίς επαφή με το ηλεκτροφόρο αντικείμενο, κατά την προσέγγιση του ανθρώπινου σώματος ή άλλου αγώγιμου σώματος με το οποίο βρίσκεται αυτό σε επαφή, σε ένα ηλεκτροφόρο στοιχείο μέσης ή υψηλής τάσης (π.χ. 20, 150 ή 400kV). Το μήκος της υπερπήδησης εξαρτάται από το ύψος της τάσης και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες και μπορεί να γεφυρώσει αποστάσεις μερικών μέτρων.
• Ηλεκτροστατική εκκένωση. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν η εκφόρτιση φορτισμένων πυκνωτών μέσω του ανθρώπινου σώματος και η κεραυνοπληξία.
Οι παράγοντες που καθορίζουν τις συνέπειες μιας ηλεκτροπληξίας είναι:
• Η τάση επαφής (Volts) και η ένταση του ρεύματος (Amperes) που διαρρέει το σώμα.
• Η χρονική διάρκεια της διέλευσης του ρεύματος από το ανθρώπινο σώμα.
• Η συχνότητα ή τη μορφή του ρεύματος (συνεχές, εναλλασσόμενο, χαμηλής ή υψηλής συχνότητας).
• Η διαδρομή του ρεύματος μέσω του σώματος και συνεπώς το είδος των εσωτερικών οργάνων που πλήττεται κατά μήκος αυτής της διαδρομής.
• Η κατάσταση του σώματος (ιδρωμένο, εξασθενημένο, κ.λ.π.).
• Η υγρασία του χώρου.
Η ένταση του ρεύματος I που διαρρέει το ανθρώπινο σώμα (υπό σταθερή τάση V επαφής) εξαρτάται από την ηλεκτρική αντίσταση R του σώματος, η οποία μετράται σε Ωμ (Ohm και καθορίζεται από το Νόμο του Ohm: I = V / R
Γενικά υψηλές αντιστάσεις έχουμε όταν: το δέρμα είναι χοντρό, ξηρό και η επιφάνεια επαφής με το ρεύμα είναι μικρή. Χαμηλές αντιστάσεις προκύπτουν όταν το δέρμα είναι λεπτό, υγρό και η επιφάνεια επαφής είναι μεγάλη. Επίσης, το εναλλασσόμενο ρεύμα, σε σχέση με το αντίστοιχο (ίσης τάσης) συνεχές, θεωρείται πιο επικίνδυνο γιατί προκαλεί ευκολότερα μη αναστρέψιμες διαταραχές του καρδιακού ρυθμού και παράλυση του αναπνευστικού κέντρου.
Η επικινδυνότητα των διαφόρων διαδρομών που είναι δυνατό να ακολουθήσει το ηλεκτρικό ρεύμα μέσω του σώματος ποικίλει, με δεδομένο ότι το ρεύμα ακολουθεί πάντα την διαδρομή που παρουσιάζει τη μικρότερη αντίσταση. Επιπλέον, Αν το δέρμα είναι υγρό, ρυπαρό ή ιδρωμένο εμφανίζει 10 με 100 φορές μειωμένη ηλεκτρική αντίσταση.
Ο άνθρωπος συγκαταλέγεται στα «σώματα» μικρής αντίστασης και για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται η γυμνή επαφή με εγκαταστάσεις με τάση λειτουργίας άνω των 50Volts. Για τάσεις λειτουργίας πάνω από 50 V πρέπει να αποκλείεται η τυχαία επαφή και επιπλέον να ικανοποιείται μια τουλάχιστον από τις παρακάτω συνθήκες:
1) Το ρεύμα δια μέσου του ανθρώπινου σώματος να μην υπερβαίνει τα 0,5mA (ενεργός τιμή, σε περίπτωση ατυχήματος). Αυτό όταν πρόκειται για συνεχές, ή εναλλασσόμενο ρεύμα συχνότητας 50 - 60 Ηz
2) Η τάση επαφής σε περίπτωση σφάλματος να μην υπερβαίνει τα 50 V
3) Τάσεις επαφής πάνω από 50 V, να μην μπορούν να διατηρηθούν για χρόνους μεγαλύτερους των 5 sec, π.χ. η τάση των 230 V του ηλεκτρικού δικτύου.
Οι μέθοδοι προστασίας έναντι ηλεκτροπληξίας εφαρμόζονται σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ 60364 (Μέρος 4, κεφ. 41):
• Η εφαρμογή γείωσης Προστασίας που υλοποιείται με τη σύνδεση όλων των μεταλλικών κελυφών των συσκευών ή μηχανών, τα οποία δεν αποτελούν μέρος της ηλεκτρικής εγκατάστασης, με τον αγωγό προστασίας (χρώματος κιτρινοπράσινου), ο οποίος καταλήγει στον κύριο ακροδέκτη γείωσης της ηλεκτρικής εγκατάστασης
• Η εφαρμογή ισοδυναμικών συνδέσεων, η σύνδεση δηλαδή όλων των μεταλλικών στοιχείων ενός κτιρίου, μέσω αγωγών 6mm2 που καταλήγουν στο σύστημα γείωσης της εγκατάστασης, ώστε δάπεδα, τοίχοι, περιβλήματα να βρίσκονται στο ίδιο δυναμικό. Εφαρμόζεται κυρίως σε κουζίνες και λουτρά.
• Η τοποθέτηση Αυτόματου Διακόπτη Διαρροής (ΑΔΔ) ο οποίος διακόπτει το κύκλωμα σε όλους τους πόλους όταν το ρεύμα διαρροής ως προς τη γη υπερβεί μία προκαθορισμένη τιμή, συνήθως 30mA,
• Η προστασία με περίβλημα ή περίφραξη τα οποία καλύπτουν τα μέρη της ηλεκτρικής εγκατάστασης, του εξοπλισμού ή της συσκευής που βρίσκονται υπό τάση, με τρόπο που να μην είναι δυνατή η άμεση επαφή με αυτά.
• Η εφαρμογή διπλής μόνωσης σε μικρές οικιακές συσκευές και ηλεκτρικά εργαλεία. Η διπλή μόνωση εξασφαλίζεται συνήθως με επιπρόσθετο στρώμα μόνωσης και με ενίσχυση του πάχους της μόνωσης.
• Η γαλβανική απομόνωση της τροφοδοσίας της ηλεκτρικής συσκευής μέσω μετασχηματιστή απομόνωσης με λόγο μετασχηματισμού 1:1. που εφαρμόζεται συνήθως σε εργοτάξια και μικρές προσωρινές ή υπαίθριες εγκαταστάσεις.
• Η λειτουργία με χαμηλή τάση (<50V), που βρίσκει εφαρμογή κυρίως σε κυκλώματα ελέγχου, ηλεκτρικά παιχνίδια, συσκευές προσωπικής υγιεινής, ιατρικής φροντίδας κ.α. που λειτουργούν με υποβιβασμένη τάση π.χ. 24, 12 ή 6V.
• Η εγκατάσταση σε μη αγώγιμο (μονωμένο) χώρο, η οποία εξασφαλίζεται με εγκατάσταση των ηλεκτρικών συσκευών σε δάπεδο με μόνωση άνω των 50 kΩ για εναλλασσόμενες τάσεις μέχρι 500 V ή 100 kΩ για τάσεις άνω των 500 V. Αν οι συσκευές είναι κοντά σε τοίχους θα πρέπει και αυτοί να εν μέρει να μονωθούν.
• Η εφαρμογή άμεσης γείωση ή ουδετέρωσης που αναφέρεται στον τρόπο γείωσης της εγκατάστασης που υλοποιείται στο μετρητή της ΔΕΗ.
Για τη διαπίστωση και τεκμηρίωση της ασφαλούς και ορθής λειτουργίας των Εσωτερικών Ηλεκτρικών Εγκαταστάσεων (ΕΗΕ), απαιτείται η διενέργεια αρχικού ελέγχου, τακτικών επανελέγχων και έκτακτων ελέγχων. Οι έλεγχοι διενεργούνται με βάση τις τεχνικές απαιτήσεις της νομοθεσίας του χρόνου κατασκευής των ΕΗΕ ή τμημάτων αυτών, καθώς και των λοιπών διατάξεων ασφάλειας που τις αφορούν.
Οι (ΕΗΕ), ανάλογα με το χώρο όπου λειτουργούν, διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες Α, Β και Γ, κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει ένα σύνολο αριθμημένων χώρων λειτουργίας, σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ της Υ.Α. 101195/2021. Κάθε κατηγορία Α, Β και Γ, καθορίζει το μέγιστο χρονικό διάστημα μέχρι την πραγματοποίηση του επόμενου τακτικού επανελέγχου των ΕΗΕ. Οι έλεγχοι περιλαμβάνουν: α. αρχικό έλεγχο, ο οποίος πραγματοποιείται μετά την ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής της ΕΗΕ για την αρχική ηλεκτροδότησή της, β. τακτικό επανέλεγχο, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Παράρτημα ΙΙ της Υ.Α. 101195/2021 και γ. έκτακτο έλεγχο, ο οποίος πραγματοποιείται: 1) εντός χρονικού διαστήματος 30 ημερών, εφόσον προκύψει: i) αλλαγή κατηγορίας, ή αλλαγή χρήσης (υποκατηγορίας) της ΕΗΕ εντός της ίδιας κατηγορίας, ii) αλλαγή ιδιοκτήτη ή καταναλωτή στις περιπτώσεις ΕΗΕ των κατηγοριών Β και Γ,2) αμέσως μετά από: i) τροποποίηση επί υφιστάμενης ΕΗΕ που αφορά σε ηλεκτρικό πίνακα, σε προσθήκη ή αφαίρεση υλικών που άπτονται της ηλεκτρικής ασφάλειας, ή σε διάταξη γείωσης, ii) συμβάν σοβαρού ατυχήματος που σχετίζεται άμεσα με την ΕΗΕ, όπως ηλεκτροπληξία, iii) βλαπτικό προς την ΕΗΕ γεγονός, όπως πλημμύρα, πυρκαγιά, σεισμός, κ.λπ. 3) πριν την επανασύνδεση στο ΕΔΔΗΕ υπαίθριας επαγγελματικής ΕΗΕ, σε περίπτωση διακοπής ηλεκτροδότησής της και4) κατόπιν απαίτησης ή εντολής ελέγχου από αρμόδια αρχή.
Οι προβλεπόμενοι έλεγχοι και η πιστοποίηση κάθε ηλεκτρικής εγκατάστασης γίνονται από αδειούχο ηλεκτρολόγο ο οποίος στη συνέχεια συντάσσει την Υπεύθυνη Δήλωση Εγκαταστάτη (ΥΔΕ).
Ενδεικτικά, ο περιοδικός επανέλεγχος κάθε ΕΗΕ θα πρέπει να γίνεται:
• Σε κατοικίες και ανάλογους χώρους, τουλάχιστον κάθε 10 χρόνια.
• Σε κλειστούς επαγγελματικούς χώρους τουλάχιστον κάθε 5 χρόνια.
• Σε χώρους ψυχαγωγίας και συνάθροισης κοινού, τουλάχιστον κάθε 2 χρόνια